Jak powinna brzmieć nazwa cmentarza, na którym spoczywają warszawscy powstańcy? To pytanie adresuje do mieszkańców i urzędników jedna z czytelniczek Przeglądu Wolskiego.
Może pierwotna nazwa: „Cmentarz Poległych w Powstaniu 1944 r.” lub „Cmentarz Poległych w Powstaniu Warszawskim” byłyby lepsze od obecnej? – sugeruje pani Grażyna w liście otwartym, który przedstawiamy poniżej.
„Zwracam się z apelem do mieszkańców stolicy oraz do władz instytucji i urzędów odpowiedzialnych za Cmentarz Powstańców Warszawy o podjęcie dyskusji o tym, jak powinna brzmieć nazwa tej nekropolii kryjącej prochy stu tysięcy ofiar powstania warszawskiego.
W tym roku przypada 70. rocznica wybuchu powstania warszawskiego. Wielu ludzi zapytanych o nekropolie związane z tym tragicznym zrywem wolnościowym powie o Powązkach Wojskowych, znacznie mniej wymieni Cmentarz Powstańców Warszawy, który znajduje się na Woli.
W ramach przygotowań do obchodów rocznicy podejmowane są starania, aby po latach zaniedbania i zapomnienia nadać temu cmentarzowi godny wygląd i właściwe miejsce wśród pomników historii.
Cmentarz Powstańców Warszawy (przy ul. Wolskiej 174/176) utworzono w listopadzie 1945 r., by pochować tych, którzy zginęli w czasie powstania. Leżą tu cywile zamordowani przez okupanta w sierpniu i wrześniu 1944 r. oraz powstańcy-żołnierze. Cmentarz stał się miejscem spoczynku ponad 104 tysięcy osób.
Jest to największa nekropolia ofiar powstania warszawskiego, przede wszystkim cywilnych ofiar. Szacuje się, że ze 150 tysięcy mieszkańców stolicy, którzy zginęli w powstaniu, pogrzebano tu prochy ok. 80 tysięcy; z 12-20 tysięcy zabitych żołnierzy-powstańców z różnych formacji spoczywa tu ok. 10 tysięcy; ponadto Cmentarz stał się miejscem pochówku ok. 10 tysięcy innych ofiar II wojny światowej.
Nazwa cmentarza zmieniała się na przestrzeni lat. Jesienią 1945 r., gdy w Biurze Odbudowy Stolicy opracowywano jego założenia architektoniczne, funkcjonowało określenie „Cmentarz Poległych w Powstaniu 1944 r.”, a w różnych dokumentach pojawia się też nazwa „Cmentarz dla Poległych w Powstaniu 1944 r.”.
Informacje prasowe z sierpnia 1946 r. (6 VIII odbył się tu największy pogrzeb) wymieniają „Cmentarz Obrońców Warszawy na Woli”, a nawet „II Cmentarz Miejski”. We współczesnym piśmiennictwie dotyczącym relacji z tej smutnej uroczystości najczęściej pojawia się już nazwa „Cmentarz Powstańców Warszawy”. Jeszcze jednak w 1949 r. w miesięczniku „Architektura” (w numerze 3) ukazał się artykuł zatytułowany „Cmentarz Poległych w Powstaniu 1944 r.”.
Od wielu lat oficjalna nazwa nekropolii brzmi „Cmentarz Powstańców Warszawy”, choć w różnych aktualnych publikacjach można spotkać także „Cmentarz Powstańców Warszawskich”, a nawet „Cmentarz Powstania Warszawskiego”.
W przeszłości to polityka historyczna wpływała na nadawanie różnych nazw cmentarzowi. Dzisiaj, gdy wciąż jeszcze odkłamujemy historię, warto wrócić do sprawy jego miana. Kilka lat temu w ocenach powstania warszawskiego coraz wyraźniej zaczęto rozróżniać sprawy decyzji polityczno-militarnych od heroizmu żołnierzy oraz poświęcenia i męczeństwa cywilnych mieszkańców miasta.
Cmentarz na Woli – wbrew swej nazwie – jest nie tyle cmentarzem samych powstańców, ile cmentarzem poległych w powstaniu. Może więc pierwotna nazwa: „Cmentarz Poległych w Powstaniu 1944 r.” lub „Cmentarz Poległych w Powstaniu Warszawskim” byłyby lepsze od obecnej.
Apeluję zatem do wszystkich, którym nasza historia nie jest obojętna, o podjęcie dyskusji o tym, jak powinna brzmieć nazwa wolskiego cmentarza, gdzie spoczywają ci, którzy stracili życie w tragicznym 1944″.
Grażyna Komiażyk