Warszawa powstała z gruzów. Dosłownie – gruz był podstawowym materiałem budowlanym, a praca w ruinach codziennością. Powojenna odbudowa wpłynęła nie tylko na architekturę miasta, lecz także na jego krajobraz przestrzenny i odradzające się relacje. „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949” jest nowym spojrzeniem na mit odradzającej się stolicy i jedną z najbardziej fascynujących kart jej historii. Otwarcie nowej wystawy w Muzeum Warszawy już 30 marca.
Fenomen odbudowy
Wystawa „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949” w nowatorski sposób ukazuje unikalny materialny charakter miasta odradzającego się wspólnym wysiłkiem. Prowadzi przez proces przemiany ruin w gruzy, a gruzów w materiały budowlane, z których warszawianki i warszawiacy tworzyli przyszłość swoją i powojennej Warszawy. Pierwsze lata po wojnie mijały na odgruzowywaniu i wyburzaniu ruin, ale także odzyskiwaniu cegieł i żelaza, produkcji gruzobetonu, z których odbudowywana była stolica.
Po raz pierwszy na wystawie o odbudowie Warszawy gruzy stały się kluczowym elementem ekspozycji i punktem wyjścia koncepcji kuratorskiej. Pokazane zostaną pochodzące z kolekcji Muzeum Warszawy elementy rzeźb i architektury, kafle piecowe czy ceramika, a także materiały używane do odbudowy: cegły rozbiórkowe i gruzobeton. W kontekście historycznym osadzą je fotografie, grafiki, malarstwo, dokumenty archiwalne, mapy i infografiki oraz materiały audiowizualne (kroniki filmowe i nagrania historii mówionej), a we współczesności prace artystów, takie jak przygotowana specjalnie na wystawę praca Diany Lelonek czy rzeźba Moniki Sosnowskiej, stworzona z betonu i stali zbrojeniowej.
22 mln m3 gruzu
Co stało się z ok. 22 mln m3 gruzu, które po wojnie pokrywały niemal całą Warszawę? Również na to pytanie odpowie wystawa „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949”. W pierwszych latach odbudowy status gruzu uległ ewolucji. Początkowo traktowany był jako odpad, który należy usunąć i wywieźć, później jako surowiec, z którego można odzyskać lub wyprodukować nowe materiały budowlane. Wreszcie powojenne gruzy urosły do rangi symbolu – symbolu ciężkiej, kolektywnej pracy oraz jasnej przyszłości Warszawy i całego kraju. Symbolu, który tak chętnie wykorzystywany był przez komunistyczne władze, a dziś może zostać odczytany na nowo.
Ponad 500 obiektów w siedmiu salach
Wystawa prowadzi przez pierwsze cztery lata powojennej odbudowy stolicy. W kolejnych salach ruiny odżywają, toczy się codzienne życie, zaczynają się także pierwsze rozbiórki i akcje sprzątania – prowadzone w dużej mierze przez kobiety z Brygad Pracy. Cegła rozbiórkowa staje się bezcennym skarbem, przyjeżdża też do Warszawy z Wrocławia, Szczecina i innych miast zachodnich części Polski w jej nowych granicach. Wynaleziony zostaje gruzobeton i szybko podejmowane są próby zastosowania go w praktyce, jak przy budowie osiedla Koło II czy monumentalnego gmachu dzisiejszego Ministerstwa Rozwoju i Technologii przy placu Trzech Krzyży. Wystawę zamyka szersze spojrzenie na krajobraz przestrzenny Warszawy, który podczas odbudowy uległ nieodwracalnym zmianom, wciąż dostrzegalnym nie tylko w zabudowie czy linii ulic. Usypane z gruzu Kopiec Powstania Warszawskiego, Górka Moczydłowska czy Górka Szczęśliwicka to miejsca z jednej strony wrośnięte w miasto, a z drugiej obiekty, których zagospodarowanie czy przebudowy nadal wywołują dyskusje.
Na wystawie obok oryginalnych gruzów i materiałów odbudowy znalazły się prace między innymi Zofii Chomętowskiej, Jana Bułhaka, Alfreda Funkiewicza, Wojciecha Fangora, Antoniego Suchanka, a także współczesnych artystów i artystek: Moniki Sosnowskiej, Tymka Borowskiego czy Diany Lelonek. Dopełniają je dokumenty archiwalne, mapy, fragmenty kronik filmowych i wspomnień.
70. rocznica odbudowy Starówki
W 2023 roku przypada symboliczna 70. rocznica odbudowy Starówki. W ramach rodzinnego świętowania Muzeum Warszawy i instytucje działające w rejonie Rynku Starego Miasta zaproszą mieszkańców na koncerty i spektakle plenerowe, paradę, potańcówkę, odkrywanie tajemnic odbudowy z konserwatorami i liczne spacery, wykłady i gry miejskie. Pokazane zostaną także unikalne materiały archiwalne z okresu odbudowy.
Wystawa „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949” potrwa od 30 marca do 3 września 2023 roku w Muzeum Warszawy na Rynku Starego Miasta 32.
Więcej o wystawie i programie towarzyszącym: muzeumwarszawy.pl.
Urząd m.st. Warszawy
