„To był normalny dzień , piękny, słoneczny, zbliżała się godzina siedemnasta.
Jakiś dziwny ruch był na podwórku, coś niepokojącego się działo. Ja z ciekawości wybiegłem na ulicę i zobaczyłem kilku młodych ludzi w letnich płaszczach, a pod płaszczami zobaczyłem lufy karabinów. Wiedziałem, że coś niedobrego będzie się działo. Kiedy wybiła godzina siedemnasta, zawyły syreny i wówczas ci młodzi ludzie założyli na rękawy biało-czerwone opaski AK”.
Wspomnienie Pana Czesława Adamusika, zapisane w książce „Warszawa Zapamiętana”, wyd. „Dom spotkań z historią”.
Jak wyglądał rozkład sił niemieckich przed rozpoczęciem walk na terenie Woli?
Jak w wielu poprzednich momentach historii w pierwszych dniach powstania decydującą rolę odegrała Wola, była pierwszą dzielnicą Warszawy, na którą skierował się główny napór Niemców. W ogrodach Ulrycha pomiędzy ulicami Księcia Janusza i Górczewską zakwaterowały czołgi dywizji „Hermann Göring”. Pozostałe jednostki zostały ulokowane w rejonie Bemowa, Boernerowa i Gorców. Począwszy od 29 lipca z zachodu na wschód Alejami Jerozolimskimi i przez most Poniatowskiego ciężkie czołgi niemieckie przemieszczały się na Pragę a potem w kierunku Wołomina. Część niemieckich maszyn pozostała w ogrodach Ulricha.
Pobyt niemieckich sił pancernych w Ulrichowie miał tragiczne skutki dla wolskich powstańców. W ogrodach Ulricha gromadzono w konspiracyjnych magazynach broń dla I i III rejonu obwodu AK „Wola”. W zaistniałej sytuacji znajdujące się tam konspiracyjne kryjówki broni zostały zablokowane i w godzinie „W” półtora tysiąca żołnierzy AK pozostało bez broni. Historycy oceniają ten fakt jako jedną z przyczyn niepowodzenia akcji powstańczej na Woli.
Struktura organizacyjna III obwodu AK – Wola
W strukturze organizacyjnej AK XX Okręgu Warszawa-Miasto, dzielnica Wola stanowiła obwód III. Obszar Obwodu dzielił się na 3 Rejony: I zewnętrzny graniczący z Ochotą, II wewnętrzny obejmujący centrum dzielnicy i III zewnętrzny graniczący z Żoliborzem.
– Trzy rejony operacyjne Graf. www.sppw1944.org
Rejon I obejmował południowa część dzielnicy od Odolan po Czyste. Siły rejonu stanowiły ok. 700 żołnierzy w 13 plutonach w miarę dobrze uzbrojonych. Na stanie znajdowało się 11 rkm, 80 kb, 12 pm i 150 pw.
Rejon II przylegał od południa do rejonu I i ciągnął się wąskim pasmem od Jelonek wzdłuż ul. Górczewskiej przez południową część Ulrychowa, potem rozszerzał się na cały Młynów. W skład rejonu wchodziły cztery zgrupowania: por. „Wita” w sile 3 plutonów, por. „Ostoi” w sile 2 plutonów, por. „Żara: w sile 3 plutonów i por. „Gromady” w sile 3 plutonów. Łączne siły rejonu wynosiły ok. 700 żołnierzy uzbrojonych w 5 rkm, 52 kb, 7 pm i 160 pw.
Rejon III zajmował północno-zachodnią część dzielnicy m.in. Górce, częściowo Ulrychów i Koło. Siły rejonu miały po mobilizacji i koncentracji liczyć ok. 1.000 żołnierzy w 23 plutonach. Uzbrojenie było bardzo słabe, zaledwie 4 pm i trochę granatów. Etatowe uzbrojenie miało być otrzymane z magazynów po zakończeniu mobilizacji.
Łączne siły Obwodu wynosiły ok. 2.600 powstańców uzbrojonych w 2 ckm, 16 rkm, 132 kb, 23 pm, 310 pw i ok. 1.000 granatów.
Dodatkowo we wschodniej części dzielnicy wzdłuż ulicy Okopowej wyznaczono rejony koncentracji oddziałów Kedywu Komendy Głównej AK wchodzących w skład zgrupowania „Radosław”.
Strona niemiecka dysponowała na Woli siłą 4.000 żołnierzy: czołgistów i grenadierów pancernych dywizji „Herman Göring”, lotników z lotniska na Boernerowie, żołnierzy Wehrmachtu i SS wspieranych przez formacje ochrony kolei „Bahnschutz” i straży fabrycznej „Werkschutz”. Niemcy byli doskonale uzbrojeni, wspierani przez czołgi i artylerię.
Na dodatek późno wydane rozkazy spowodowały, że mobilizacja powstańców na Woli przebiegała niedobrze. Niemieckie jednostki operacyjne rozlokowane w rejonie Bemowa, Boernerowa, Gorców i Ulrychowa, przemieszczające się na front wschodni, zablokowały drogi komunikacyjne a zwłaszcza magazyny broni rejonu I rozmieszczone o ogrodach Ulrycha*
*Tekst ze strony – www.sppw1944.org
Kilka archiwalnych fotografii z pierwszych dni walk na Woli.
Żołnierze z oddziału por. Zdzisława Zołocińskiego „Piotra” z Batalionu „Czata 49” przy ulicy Wolskiej / Karolkowej, 4 sierpnia 1944 rok. Widok na wejście Kina Roxy
Wolska 14 w kierunku rogatek Wolskich.
Żołnierze kompanii „Zemsta” batalionu „Pięść” niosą trumnę ppor. Tadeusza Towarnickiego „Naprawy” podczas pogrzebu na Woli. „Naprawa” poległ 1 sierpnia podczas ataku na budynek Niemieckiej żandarmerii na ulicy Karolkowej. Trumnę niosą pd lewej: ppor. Kazimierz Barszczewicz „Henryk” i ppor. „Ryś”. Po lewej w głębi idzie ppor. Jan Kowalczyk ps. „Kieł”, z lornetką po prawej Eugeniusz Kuźwa ps. „Hipek” dowódca 169 plutonu batalionu „Kiliński”.
Pogrzeb ppor. „Naprawy” – baon „Pięść”. Po śmierci ppor. „Naprawy”, Leona Bąka ps. „Doktur” i Jerzego Szaniawskiego ps. „Słoń”, kompania „993/W”, 2 VIII 1944 przybrała nazwę „Zemsta”, a Batalion Specjalny otrzymał nazwę „Pięść”.
Zdjęcia z archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego.
