Jedna z podstawowych i generalnych zasad konstytucyjnych naszego państwa jest wyrażona w art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polski: „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”. 
Analiza obowiązującego prawa regulującego postępowanie egzekucyjne z lokalu mieszkalnego, potocznie nazywanego postępowaniem eksmisyjnym lub po prostu eksmisją, prowadzi jednak do wniosku, że nasz system prawny dopuszcza eksmisję – stan, który według każdej znanej definicji nie tylko nie jest elementem sprawiedliwości społecznej, a zwyczajnie jest z nią sprzeczny. Postępowania eksmisyjne prowadzone są przez komorników działających przy sądach rejonowych. Podstawą tego postępowania jest tytuł wykonawczy, będący w większości przypadków orzeczeniem sądu powszechnego nakazującym dłużnikowi opróżnienie zajmowanego lokalu, któremu nadana została przez sąd klauzula wykonalności. Obowiązki i uprawnienia komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne o opróżnienie lokalu mieszkalnego reguluje między innymi art. 1046 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c.), na podstawie którego komornik w pierwszej kolejności wzywa osobę zobowiązaną (dłużnika) do dobrowolnego opróżnienia lokalu w stosownym do okoliczności terminie. Jeżeli dłużnik obowiązku tego nie wykona, co zdarza się w większości postępowań eksmisyjnych, komornik dokona przymusowego opróżnienia lokalu mieszkalnego, zgodnie z treścią art. 1046 §§ 4, 5, 51 i 9 k.p.c. Komornik wykonując obowiązek opróżnienia lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika, któremu sąd w wyroku stanowiącym podstawę prowadzonej egzekucji nie przyznał prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego, powinien ustalić, czy dłużnikowi przysługuje tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać. Sąd wydając wyrok nakazujący eksmisję z lokalu mieszkalnego, nie może orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec następujących osób: kobiet w ciąży, małoletniego, niepełnosprawnego, ubezwłasnowolnionego oraz sprawującego nad taką osobą opiekę i wspólnie z nią zamieszkałego, obłożnie chorych, emerytów i rencistów uprawnionych do otrzymania świadczenia z pomocy społecznej, bezrobotnych, innych osób spełniających przesłanki określone w uchwale rady gminy, chyba że mogą one zamieszkać w innym lokalu niż dotychczas używany. Jednakże sąd jest zwolniony z powyższego obowiązku, jeśli nakaz opróżnienia został wydany z powodu:
- wykraczania przez lokatora w sposób rażący lub uporczywy przeciwko porządkowi domowemu,
- uniemożliwiania współlokatorowi wspólnego zamieszkiwania w lokalu,
- stosowania przemocy w rodzinie,
- zajęcia lokalu bez tytułu prawnego.
Nakazanie opróżnienia lokalu z co najmniej jednego z powyższych powodów łączy się równocześnie z brakiem uprawnienia dłużnika do tymczasowego pomieszczenia. Prawo to nie będzie również przysługiwać dłużnikowi zobowiązanemu do opróżnienia lokalu zajmowanego na podstawie umowy najmu okazjonalnego, która została zgłoszona w przepisanym terminie właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, a także dłużnikowi zobowiązanemu do opróżnienia tymczasowego pomieszczenia. W sytuacji, kiedy osobie eksmitowanej nie przysługuje tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia ani uprawnienie do otrzymania lokalu socjalnego, komornik wstrzyma się z przeprowadzeniem eksmisji do czasu, gdy gmina, na terenie której znajduje się lokal podlegający opróżnieniu, wskaże dłużnikowi tymczasowe pomieszczenie, jednakże nie dłużej niż przez okres sześciu miesięcy. Po tym czasie komornik usunie go do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe. Wskazać należy, iż tak sformułowany przepis stoi w sprzeczności z art. 1046 § 51 k.p.c., który nakazuje komornikowi usunięcie dłużnika do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe, jeżeli dłużnikowi nie przysługuje prawo do tymczasowego pomieszczenia. Ta sprzeczność prowadzi do usuwania osób z lokali tymczasowych po upływie sześciu miesięcy, nawet jeśli w dalszym ciągu dysponują one tytułem prawnym do zamieszkiwania lokalu tymczasowego. Osoba eksmitowana do noclegowni w świetle obowiązujących przepisów staje się z definicji bezdomna, ponieważ noclegownia, na podstawie art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych, jest budynkiem lub wyodrębnioną częścią budynku przeznaczoną do udzielania noclegu osobom bezdomnym. Funkcją noclegowni jest wyłącznie zapewnienie miejsca noclegowego na noc, ponadto noclegownie nie przewidują pomieszczeń dla małżeństw, rodzin z dziećmi czy zwierząt domowych. Wynika z tego, że eksmitowane do noclegowni małżeństwo nie może przebywać w niej razem, a dzieci (osoby do lat 18) są zagrożone oddzieleniem od rodziców na podstawie postanowienia sądu rodzinnego. Z powyższej analizy wyłania się generalna zasada eksmisji dłużników do noclegowni, miejsc przeznaczanych do zapewnienia noclegu osobom bezdomnym. Nawet jeśli eksmitowanemu przysługuje prawo to lokalu tymczasowego, to jedynie przez krótki czas sześciu miesięcy. Obowiązujące prawo w tym zakresie zamiast ograniczać bezdomność, przyczynia się wprost do jej tworzenia. Przepisy są skonstruowane w sposób umożliwiający usuwanie rodzin, kobiet z dziećmi i osób ubogich do noclegowni, co z definicji czyni te osoby bezdomnymi. Ustawodawca tworząc takie prawo, doprowadził nie tylko do poszerzenia kręgu osób zagrożonych bezdomnością, ale także naruszył konstytucyjne prawo człowieka do godności. Konstytucja o godności mówi w art. 30: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. Eksmisji do noclegowni w żadnym wypadku nie da się pogodzić z konstytucyjnym obowiązkiem państwa do ochrony oraz opieki nad małżeństwami, rodzinami, dziećmi, a także z wyrażonym wprost w art. 75 ust. 1 konstytucji obowiązkiem przeciwdziałania bezdomności. Taki stan rzeczy nie znajduje żadnego usprawiedliwienia i powinien stać się tematem dyskusji społecznej zmierzającej do jego zmiany. Konrad Łaski Kancelaria Prawna Łaski i Wspólnicy ul. Elektoralna 11/68 00-137 Warszawa tel. +48 733 933 444
